Bij het project Gastspreker in de klas vertellen mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt aan leerlingen van Goudse basisscholen over hun ervaringen in de oorlog. In 2021 deden ondanks corona zeventien Goudse scholen mee. Het project is vijftien jaargeleden opgezet door Margreet Hendrikse. Vooral maart, april en mei zijn maanden dat scholen veel aandacht besteden aan de Tweede Wereldoorlog.
Gastspreker in de klas wordt meestal gegeven in het voorjaar in groep 8 van de basisschool. “Sommige scholen doen het in groep 7, omdat groep 8 dan al een erg druk programma heeft”, vertelt Margreet. “Groep 7 kan ook prima. De leerlingen van groep 6 zijn nog te jong voor dit onderwerp.” Denkboek Iedere leerling van groep 7/8 krijgt het Denkboek, een uitgave van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het is door Cristan van Emden, de oud-directeur van het Verzetsmuseum Zuid-Holland (de voorganger van Libertum). In het Denkboek wordt onder andere verteld over wat, waarom, hoe en wie er op 4 mei wordt herdacht. Maar het gaat ook over onderwerpen als vluchten, honger, vrijheid, kiezen, verzet, discriminatie en naar school gaan in oorlogstijd.
'Geef vrijheid door’
Als inleiding op de eigenlijke gastspreker bespreekt Margreet met de leerlingen de inhoud van het Denkboek. Daarnaast gaat het ook over ‘Geef vrijheid door’, het thema van het Comité 4 en 5 mei. “Ik zeg dan altijd: Jullie zijn de volgende generatie. Jullie moeten die vrijheid doorgeven.”. Wat ook aan bod komt, is: ‘Wat doe jij voor je vrijheid?’ Als aanknopingspunt hiervoor heeft ze straatnaamborden in de Verzetswijk in Gouda waarmee verzetsstrijders herdacht worden. Zoals bijvoorbeeld Helena Rietberg. Haar jongste dochter was twaalf, toen Helena werd opgepakt. “Daar vertel ik dan wat over”, aldus Margreet. Vervolgens vertelt de gastspreker zijn of haar oorlogsverhaal. “Meestal is het dan muisstil in de klas.”
Ervaring
Margreet is vele jaren op diverse Goudse basisscholen als invalskracht geweest en is dus zeer ervaren. Ze heeft Gastspreker in de klas vijftien jaar geleden opgezet, toen ze les gaf op de Plaswijckschool. De aanleiding om dit te doen was een toevallige ontmoeting met een Joodse man die vijf concentratiekampen had overleefd en die graag op haar school over zijn oorlogservaringen wilde komen vertellen. Margreet is daarna ook andere scholen gaan benaderen en andere gastsprekers die de oorlog nog bewust hebben meegemaakt en die daarover konden en wilden vertellen. Afgelopen jaar ging het anders door corona, toch deden nog zes gastsprekers mee die deels via een Zoom-verbinding hun verhaal vertelden. Margreet: “De hoofdthema’s zijn vaak angst, honger en de hongerwinter. Dat zijn toch onderwerpen die je als kind het meest zijn bijgebleven. De angst voor bombardementen. Angst dat je wordt opgepakt. De angst om je ouders te verliezen.” Voor sommige kinderen in een klas behoren ze tot een realiteit die ze zelf hebben meegemaakt. Dat brengt oorlog heel dichtbij in een klas.
Jongere gastsprekers
Nu de Tweede Wereldoorlog ver achter ons ligt, verandert geleidelijk ook de samenstelling van de groep gastsprekers, vertelt Margreet. “De groep die de oorlog nog zelf hebben meegemaakt, sterft langzaam uit. Je krijgt nu gastsprekers van de tweede generatie. Die vertellen het verhaal van hun ouders, maar ook wat de oorlog voor henzelf heeft betekend, want die heeft ook hun leven bepaald.” Het gaat in hun verhaal ook vaak meer over de betekenis van vrij zijn en van vrijheid. “Jouw vrijheid houdt op als je de vrijheid van een ander aantast”, haalt Margreet een uitspraak van een van de gastsprekers aan. Soms verzorgen veteranen een gastspreker-les. De invalshoek is dan net even anders. “Dan gaat het veel meer over vrede brengen in een ander land.”
Voorjaarsproject
Het gastspreker-project wordt meestal gegeven van half maart tot eind april, in aanloop naar de 4 en 5 mei-herdenking, want dan zijn scholen het meest met het onderwerp bezig. Bij Margreet melden zich in die periode ook leerlingen die willen meelopen in de jaarlijkse 4 mei-herdenkingstocht. Die stille tocht voert van het Joodse Poortje in het Raoul Wallenberg-plantsoen in Gouda naar het monument aan het oude stadhuis, waar ieder kind een roos legt.
Adopteer een monument
Margreet is onder meer ook betrokken bij ‘Adopteer een monument’. Bij dit landelijke project van de Stichting 4 en 5 mei zijn vier Goudse basisscholen betrokken, die in de Sint Jan gedichten over de vrijheid voordragen en vervolgens langs vier oorlogsmonumenten in Gouda gaan om een krans te leggen. Dat gebeurt ieder jaar op de woensdag voor de meivakantie. Met leerlingen van twee middelbare scholen doet Margreet daarnaast ook een interview-project, waarbij leerlingen senioren gaan interviewen over hun ervaringen in de Tweede Wereldoorlog en hiervan een verslag of een video-opname maken.
